Zapadna Srbija ima više većih ili manjih rezervata prirode. Jedan među njima je Specijalni rezervat prirode “Uvac”, koje je prirodno dobro I kategorije. Njegovu prelepu prirodu čine kanjonska dolina reke Uvac sa dolinama njenih pritoka, a okružen je planinama Zlatar, Murtenica, Čemernica, Javor i Jadovnik.
– Površina parka je 7.543 hektara i oko dve trećine se nalazi na teritoriji opštine Nova Varoš, dok se jedna trećina na teritoriji opštine Sjenica. Očekuje se proširenje granica rezervata na 11.746,19 hektara. Minimalna nadmorska visina rezervata je 760 m, a maksimalna 1.322 m – kaže Darko Ćirović iz SPR “Uvac”.
Po čemu je najviše prepoznatljiv je po dubokim useklinama meandara reke Uvac.
– Prosečna dubina dolina je između 200 i 300 m, a maksimalna do 350 m. Rtovi meandara u okolini sela Lopiže imaju relativnu visinu od oko 100 m. Meandri Uvca su već prepoznatljiva slika iz jugozapadne, ali i cele Srbije i sigurni smo da će ih, u godinama koje slede, posetiti brojni posetioci iz celog sveta – dodao je Ćirović.
Posetioci uz izuzetnu vožnju brodićima meandrima Uvca, imaju prilike da se upoznaju sa izuzetnim prirodnim lepotama ovog kraja. Među njima su i pećine.
– Pećine su brojne i po veličini variraju od potkapina do jednog od najvećih do sada poznatih pećinskih sistema u Srbiji, a to je Ušački pećinski sistem. Ušačke pećine su do sada istražene u dužini od 6.185 m. Taj sistem se sastoji od dve pećine – Ušačke i Ledene, kao i jame Bezdana koja ih spaja. Vredno je istaći i druge pećine kao što su: Tubića pećina, pećina Durulja, Baždarska pećina… Sve ove pećine odlikuje bogatstvo pećinskog nakita taloženog iz prokapnih voda u vidu stalaktita, stalagmita, stubova, draperija, staklastih iglica… – kaže Ćirović.
Naš sagovornik kaže da Specijalni rezervat prirode “Uvac” izdvaja prisustvo 187 vrsta ptica. U najznačajnije spada beloglavi sup – jedna od dve preostale vrste lešinara koje se danas gnezde na području Srbije.
– Beloglavi sup je vrsta orla lešinara, impozantne veličine, raspona krila i do 3 metra što ga čini moćnim letačem čiji let su istraživali i naučnici – aeronautičari i primenjivali pri konstrukciji letelica. Njagova uloga u lancu ishrane u ekosistemu je jedinstvena i nezamenljiva – isključiva hrana su mu uginule životinje, čime sprečava širenje zaraza i na taj način čini ”prirodnu reciklažu” – kaže Ćirović i dodaje da je ova retka vrsta nakon Drugog svetskog rata bila pred izumiranjem.
– Zahvaljujući entuzijazmu lokalnog stanovništva, pre svega ornitologa Biološkog instituta iz Beograda i Fondacije za zaštitu ptica grabljivica, kao i ornitologa Zavoda za zaštitu prirode Srbije i proglašenjem Specijalnog rezervata prirode “Кlisura reke Uvac”, 1971. god. od strane resornih ministarstava, beloglavi supovi su sačuvani od potpunog izumiranja. Ipak, 1990. godine na teritoriji Uvačkih jezera preživelo je samo 10-ak jedinki beloglavog supa. Četiri godine kasnije organizovano je hranilište Manastirina, na koje se iznose tela uginulih životinja koja su isključiva hrana ove vrste. Doslednim sprovođenjem programa ishrane (godišnje se u “restoran beloglavih supova u prirodi” iznese oko 250 tona hrane i klaničnog otpada) i pre svega zalaganjem čuvara zaštićenog područja zaposlenih u Rezervat Uvac iz Nove Varoši, brojnost beloglavih supova se do danas povećala na oko 110 gnezdećih parova (u kanjonu Uvca i kanjonu reke Mileševke), odnosno 450-500 jedinki. Tako je kolonija ove jedinstvene vrste ptica postala najveća na Balkanu i jedna od najvećih u Evropi.
Darko Ćirović ističe da su se na područje rezervata u prethodnih nekoliko godine vratile još dve vrste orlova lešinara koje su nekada nastanjivale ovo područje. Reč je o crnom lešinaru (”sup starešina” – Aegypius monachus) i beloj kanji (Neophron percnopterus).
– Кamera koja se nalazi na hranilištu ih je više puta zabeležila, kao i fotoaparati čuvara prirode i ornitologa koji obilaze ovo područje. Iskreno se nadamo i verujemo da će se ove prekrasne ptice vratiti na Uvac u većem broju, ”pun pansion obezbeđen!” (mir i hrana) – na radost ljubitelja prirode, ptica posebno, iz cele Srbije, ali i regiona, Evrope i sveta.
– Pored navedenih lešinara (beloglavi sup, crni lešinar, bela kanja), područje Uvca i okoline u prošlosti je naseljavao još jedan lešinar – orao bradan (“kostoberina” – Gypeatus barbatus). Rezervat Uvac d.o.o. će se truditi u narednom periodu da, u saradnji sa Biološkim institutom “Siniša Stanković” iz Beograda i ornitologom dr Sašom Marinkovićem, kao i Zavodom za zaštitu prirode Srbije, učini napor da ovu vrstu vrati na njeno vekovno stanište, na Uvac, putem programa reintrodukcije. Ovim bi “priča o lešinarima” bila zaokružena a SRP “Uvac” postao jedan od najznačajnijih i najreprezentativnijih staništa lešinara u Evropi.
U Specijalnom rezervatu prirode “Uvac” se može videti i jedno od retkih gnezdilišta velikog ronca (Mergus merganser) na području Srbije, kao i područje gde je zabeležena najveća populacija ove retke vrste ptice na Balkanu. Područje rezervata naseljavaju i orao belorepan, suri orao, orao mišar, orao zmijar, kao i brojne vrste jastrebova i sova, ali i drugih ptica.
-Tokom jeseni 2018. godine, cele 2019. godine i prva dva meseca 2020. godine, pronađeno je 12 novih vrsta ptica: krivokljuni sprudnik (lat. Tringa nebularia), barska šljuka (lat. Gallinago gallinago), patka kašikara (lat. Anas clypeata), žalar slepić (lat. Charadrius dubius), lasta bregunica (lat. Riparia riparia), modrovrana (lat. Coracias garrulus), crvenonogi sprudnik (Lat. Tringa totanus), zlatni vivak (Lat. Pluvialis apricaria), siva grmuša (Lat. Sylvia borin), crni orao (Lat. Aquila clanga), ćurlikovac (Lat. Burhinus oedicnemus) i riđovrati gnjurac (Lat. Podiceps grisegena). Ovome treba dodati i nalaz vlastelice (Lat. Himantopus himantopus), koju je posmatrao i fotografisao jedan čuvar zaštićenog područja, no, istom je telefon upao u jezero, te je naravno, i fotografija izgubljena. Dobro je što je pre ovog malog incidenta sa telefonom, čuvar fotografiju vlastelice pokazao ornitologu dr Saši Marinkoviću, koji je nedvosmisleno potvrdio da se radi o vlastelici.
– Pored velikog bogatstva ornitofaune, značajno je je i prisustvo retkih i ugroženih vrsta sisara i druge faune, poput vuka, medveda, divljih svinja, licica, zečeva, jazavaca, kuna… Prisustvo čiste vode vodotoka i akumulacija, staništa su 24 vrste riba, a njihovi pojedini delovi su i prirodna plodišta mladice, potočne pastrmke, jezerske pastrmke, zlatovčice, smuđa, klena, skobalja, potočne mrene… Tokom prethodnih godina, ribarsko područje SRP “Uvac” su u više desetina navrata obilazili i ihtiolozi iz Biološkog institututa “Siniša Stanković”, dr Branislav Mićković, dr Slobodan Nikčević i dr Aleksandar Hegediš, i bili su više nego zadovoljni viđenim stanjem – i kada je u pitanju kvantitet, i kada je u pitanju kvalitet ribljeg fonda – kaže Ćirović.
Od 219 registrovanih taksona flore, 3 vrste su od međunarodnog značaja, 3 na Crvenoj listi flore, 25 taksona je pod kontrolom sakupljanja, korišćenja i prometa, a preko 50 vrsta ima lekovita svojstva.
– Važno je na kraju istaći, a svakako je izuzetno značajno, Rezervat Uvac se prethodnih godina trudio i, što je bitnije, uspevao da ostvari dobru saradnju sa svim institucijama i organizacijama, bilo republičkim ili opštinskim, bilo sa udruženjima građana. Posebno je važna saradnja sa lokalnim stanovništvom, i ona je iz godine u godinu sve bolja, na opšti interes. Raznolikost netaknutih staništa, prisustvo endemičnih, reliktnih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta, od posebnog su značaja za očuvanje biodiverziteta i geodiverziteta, a samim tim razvoj i promociju turistučkih potencijala rezervata, ali i zlatarskog kraja u celini – zaključio je Drako Ćirović.
Autor LZS, foto arhiva STP “Uvac”, zahvaljujemo se Darku Ćiroviću iz SRP “Uvac” na saradnji
