Selo koje je prestonica pršute, u koje se dolazi zbog dobre hrane u nadaleko čuvenim kafanama, nalazi se na oko 15 km od centra Zlatibora. To je selo Mačkat, poznato kao selo koje živi, gde se stanovništvo uglavnom bavi poljoprivredom i proizvodnjom suvomesnih proizvoda.
Kako je ovo selo dobilo ime Mačkat postoje dve legende. Prva glasi da je ovo mesto bilo naseljeno još u doba Ilira, Kelta i Vlaha i da je dobilo ime po vlaškoj reči „mačikat“ koja označava „veliko“, a druga da su na prostoru gde se danas nalazi crkva, tokom velikog vojnog pohoda poslagani mačevi jedan na drugi – mač na kat pa otuda ime Mačkat.
PRŠUTIJADA
Blago brdovito prošarano livadama i šumama na 700 metara nadmorske visine idealno je za stočarstvo. Preduzimljivost meštana učinila je ovo selo nadaleko poznato po jagnjećem pečenju i proizvodnji pršute.
– Ovde proizvedena pršuta vrhunskog je kvaliteta i postala je simbol zlatiborskog kraja. Mačkat je nadaleko poznat i po jagnjećem pečenju. Svake zime, u februaru u porti crkve Svetog Ilije Proroka se održava “Pršutijada” – Sajam suvomesnatih proizvoda koju poseti desetak hiljada posetilaca – navode u TO Zlatibor.
“Pršutijada” je tradicionalan, gastronomski, turistički, takmičarski sajam suvomesnatih proizvoda. Održavanje manifestacije počelo je 2001. godine i jedino se nije održavala u doba korone. Na njoj više desetina proizvođača suvomesnatih proizvoda izlaže svoje proizvode – goveđa i svinjska pršuta, slanina, stelja, kobasice i čvarke. Ovo carstvo ukusa i mirisa traje tri dana i za to vreme desetine hiljada posetilaca poseti Sajam, a mnogi proizvođači sklope dobre poslove.
– Svi ovi izlagači, koji su uglavnom iz zlatiborskih sela, ne menjaju tehnologiju proizvodnje užičke ili zlatiborske pršute. Tradicija je nepromenjena stotinama godinama i često se tajne tog zanata prenose po tri do četiri generacije. Na kvalitet pršute utiče i to šro se ovde mešaju kontinentalna i mediteranska klima i na ovom području se nalazi ruža vetrova – kažu meštani Mačkata.
Manifestacija je takmičarskog karaktera i svake godine se biraju najbolji proizvodi proizvođača. Tu je i nagradna igra za posetioce, gde su nagrade po više kilograma ovih suvomesnatih delikatesa. Svake godine za posetioce ”Pršutijade” organizuje se i bogat kulturno-umetnički program, kao i nagradna igra čija je glavna nagrada paket suvomesnatih proizvoda. Organizator manifestacije je Udruženje proizvođača suvomesnatih proizvoda Zlatiborskog okruga, pod pokroviteljstvom opštine Čajetina. Organoleptičku kontrolu proizvoda vršiće “Jugoinspekt” iz Beograda.
CRKVA SVETOG ILIJE PROROKA
Sve ovo se dešava u porti crkve posvećene Svetom Iliji Proroku. Ova crkva je pravi skriveni dragulj Zlatibora. Izgrađena je 1859. godine, a oslikane od strane Dimitrija Posnikovića. Od prvobitnog inventara sačuvane su i carske dveri slikara Pavla Čortanovića sa kraja XIX veka.
– Crkva u Mačkatu sagrađena je na mestu stare srednjovekovne nekropole za koje narod čuva predanje o pobedi mladog kralja Dušana nad bogumilima. Nakon rušenja crkve brvnare u Krivoj Reci sredinom XIX veka, po odobrenju kneza Aleksandra Karađorđevića, završen je 1859. godine novi hram u centru zlatiborskog sela Mačkata. Iz starog krivorečkog hrama u Mačkat su prenete i retke, preostale dragocenosti, a preuzet je i isti zaštitnik hrama, odnosno i ova bogomolja je posvećena Svetom Iliji – navode u TO Zlatibor.
Zanimljivo je da je zbog nestručne gradnje, a i kao posledica miniranja zvonika radi skidanja i odnošenja zvona od strane austrijskih vojnika, crkva u prvim decenijama 20. veka bila veoma oštećena, a od 1915. godine opasna po vernike i bogosluženje.
– Crkva je obnovljena početkom 30.-ih godina prošlog veka zahvaljujući vladiki Nikolaju Velimiroviću i tom prilikom je obnovljen krov i na zapadnoj strani crkve izgrađena je priprata sa masovnim zvonikom. Tokom obnove crkve sačuvan je Posnikovićev ikonostas, dok zidne slike istog nisu sačuvane. Sačuvane su i carske dveri iz XIX veka, rad slikara Pavla Čortanovića. U crkvi se čuva i prestona ikona Isusa Hrista delo Aleksija Lazovića. U vlasništvu ove crkve je i nekoliko posebnih ikona, prenetih iz stare čajetinske crkve brvnare u Cerovu (1810-1860): Sveti Sava, Stevan Prvovenčani, Bogorodica sa Hristom, Isus Hristos, Velikomučenik Georgije (na kome je ktitorski zapis iz 1809. godine), zatim Arhangel Mihailo i Sveti Đorđe, ikona iz Svete Gore koju je crkvi poklonio LJubomir Kovačević, koju je dobio na Atosu 1898. godine. U novije vreme, odnosno 2000. godine Danica Šišović je oslikala freske Presvete Bogorodice, a 2009. godine Jovana Jovanović uradila mozaik Svetog prproka Ilije iznad glavnog portala. U ovu crkvu preneti su i knjiga rođenih od 1837. do 1850. godine i grčki antimins, poklon serdara Jovana Mićića. Među starinama je i krst kujundžijske izrade i dva čiraka iz XIX veka, kao i sveti putir od srebra na kome je ispisan natpis: “Prilog kraljice Natalije crkvi Svetog Ilije” – navode u TO Zlatibor i ova crkva se može posetiti svakog dana, a više informacija o crkvi i njenom istorijatu može Vam pružiti sveštenstvo crkve.
DVORAC
A kada se dođe u Mačkat niko ne može da prođe a da ne primeti velelepnu belu građevinu. To je dvorac Ratka Šopalovića (1893-1969), dobrovoljca u Balkanskim ratovima i velikog borca u I svetskom ratu, koji je posle bitke na Kajmakčalanu i oslepeo. Dvorac je urađen po njegovom sećanju na neku mediteransku građevinu, a uz pomoć kralja Petra Prvog Karađorđevića.
Danas u tom zamku živi Gvozden Šopalović, Ratkov sin. On je za “Politiku” govorio o sudbini svoga oca. Ratko je bio ratnik, vojevao u balkanskim i Prvom svetskom ratu, hrabrošću stekao dve Karađorđeve zvezde, od vojnika postao rezervni potpukovnik. Zla sudbina ga je snašla prilikom proboja Solunskog fronta, kod borbi na Kajmakčalanu, kad ga je kuršum pogodio u glavu. Preživeo je, ali izgubio vid. Ipak, slepom junaku sreća nije sasvim okrenula leđa.
– Kad je te 1917. godine kralj Aleksandar obilazio ranjenike, porazgovarao je i sa mojim ocem, za koga su mu rekli da se istakao po hrabrosti. „Kako si, junače“, pitao ga je. „Bez očiju, kao što vidite, Vaše veličanstvo. Ali nije mi toliko žao vida koliko mi je žao što nisam još više neprijatelja pobio“, odgovorio je Ratko. Ostavilo je to utisak na kralja, koji ga je kasnije bolje upoznao i okumio, posle rata primao u rezidencijama na Bledu i u Sarajevu, pomogavši mu i da se školuje u Francuskoj – kazuje za Politku Ratkov najmlađi sin Gvozden Šopalović.
U porodici još čuvaju dokument koji je 1928. potpisao kraljev ađutant, prema kome se Ratku Šopaloviću dozvoljava slobodan ulazak u dvor, „kad god bude imao potrebe“. A u želji da slepom junaku obezbedi egzistenciju, Aleksandar mu je poverio upravljanje vojnim kantinama u Pančevu i u Sarajevu, što je Ratko uspešno obavljao i dobro zaradio. Otuda novac za podizanje kamenog dvorca u Mačkatu, početog da se gradi 1924, a završenog 1934. godine.
– Prvo je kupio plac ovde u centru sela, pa počeo gradnju. Objekat je pravio od klesanog kamena, vrlo kvalitetno, dimenzija 22 sa 11 metara, na četiri sprata, nalik mediteranskim zdanjima. Svojevremeno, po prelasku Albanije, video je u Grčkoj kuću koja mu se dopala i poželeo da majstori takvu sagrade, opisujući im kako je izgledala. U dvorcu su 24 prostorije. Na zidovima je bilo i dvadesetak vrednih umetničkih slika, na prozorima specijalne garnišne, ali neke vrednosti nestale su tokom ratnih vremena – priča Gvozden.
Međutim, već godinama unazad jedini stanovnik ovog zdanja jeste upravo Gvozden, koji čuva uspomenu na pokojnog oca i sva njegova odlikovanja, ukupno petnaest.
Ovo zdanje je delom oštećeno u bombardovanju 1941. godine, a država je posle rata – budući da su ovde prilikom povlačenja iz Užica nakratko boravili Tito i Vrhovni štab – platila popravku tih oštećenja. Ipak, vrednosti nestale u ratnom vihoru nisu nađene ni nadoknađene.
Inače, još za Ratkova života vodio se spor u familiji oko vlasništva nad dvorcem, pri čemu su njegova dva brata polagala deo prava, ali sud je, posle decenijskih sporova, krajem 2010. godine pravosnažno presudio da je Ratkov sin Gvozden jedini vlasnik celog zdanja.
RESTORANI POZNATI PO JAGNJEĆEM PEČENJU
Ono zbog čega je Mačkat posebno privlačan jesu restorani sa dobrom gastronomskom kuhinjom.
– Ovde se ne čeka da nam neko drugi pokrene život, posao, domaćinstvo, već sami to činimo. Odvajkada znalo se da je Mačkat jedno od siromašnijih sela što se tiče zemlje, pašnjaka, oranica, kojih niti ima dovoljno ni kvalitetnih. Toj oskudici Mačkaćani se nisu prepuštali, već uzimali zemlju u zakup po Krivoj Reci i drugim okolnim selima. Stalno su se borili i snalazili, a ta upornost kao da se prenosi genima, evo je i kod novih generacija. U novije vreme ovde je razvijena privatna inicijativa, asfaltni put i autobuski prevoz od Užica je ovde pre stigao nego u Čajetinu, škola mačkatska ima dobre kadrove – govorio je ovdašnji ugostitelj Šopalović.
U nevelikom Mačkatu se nalazi nekoliko veoma posećenih kafana, čije je radno vreme 16 sati dnevno svih 365 dana. Među njima je restoran “Mačkat”. Ono što ovaj restoran domaće kuhinje nudi jeste ljubaznost i profesionalnost osoblja, što svakom posetiocu boravak učini prijatnim. Na jelovniku restorana su hladna predjela, zlatiborski sir i kajmak, goveđa i svinjska pršuta, zatim nezaobilazna komplet lepinju, teleća i jagnjeća čorba, specijaliteti sa roštilja, riba sve vrste salata i brojne poslastice. Ono što restoran posebno izdvaja kao svoj specijalitet je vruće i sveže jagnjeće pečenje. Veliki parking i fontana boravak čine prijatnijim.
Etno restoran “Pastir” je osnovan 2014. godine i njegova misija je da čuva srpsku tradiciju i hranu od zaborava. Gostoprimstvo i vrhunska usluga je ono što se nadaleko pročulo, kao i zaštitni znak restorana – sveža i vruća jagnjetina. Ali, ne zaostaju roštilj, pršuta, komplet lepinja, kajmak, sir i jela spremljena od lokalnih sastojaka, i kako ističu u “Pastiru”, začinjena znanjem I poslužena sa ljubavlju. Posebnu atmosferu daje drvo koje dominira u enterijeru, ćilimi na zidovima i drugi detalji, pažljivo osmišljeni da podsete na duh starih vremena kada se živelo mirnije i sa manje stresa. Kapacitet je 300 mesta i terasa od 100 mesta. Za decu ima igralište i mini zoo vrt.
Još jedan restoran u etno stilu, koji je izazovan za goste, čuven po kvalitetu i ponudi u celoj Srbiji, jeste i Nacionalna kuća “Bajo Mačkat”. U vlasništvu je porodice Šopalović, koja se ugostiteljstvom bave od 1927. godine.
– Ovaj objekat smatram krunom višedecenijskog rada mene i moje porodice. To je jedan grandiozan objekat sa vrhunskom uslugom i vrhunskom hranom, što dokazuju i hiljade gostiju koji su prošli kroz njega, od kojih smo dobili mnogobrojne pohvale – kaže Bajo za „Zlatiborske vesti”.
Vrata ukrašena vitražom, masivni stolovi i stolovi sa duborezom, lusteri, baklje i plafonjere od kovanog gvožđa uklopljeno sa vitražom, slike akademskog slikara Obrada Jovanovića, čine ovaj restoran jedinstvenim. A tek kuhinja. Glavni specijalitet kuće je izvrsno jagnjeće pečenje, spremano na tradicionalno pripremljeno. U ponudi su i domaći specijaliteti od užičke pršute, slanine, kobasice, sira, kajmaka, proje do komplet lepinje, roštilj na ćumuru i hleb pečen u peći na drva. Restoran ima terasu od 150 mesta, a za najmlađe park sa ljuljaškama i klackalicama. Tu je pet etno drvenih kuća za odmor u etno stilu, pa nije ni čudo što dolate gosti iz celog sveta
Opština Čajetina i Turistička organizacija “Zlatibor” daju podršku meštanima u razvoju seoskog turizma. To se najpre vidi u manifestaciji, kao i razvijanju infrastrukture u Mačkatu. Zato danas ima više od deset domaćinstava koja su registrovana za bavljenje turizmom, a nekoliko njih je baš ozbiljno ušlo u tu delatnost, izgradnjom bungalova i drugih pratećih sadržaja koje nude turistima. Sa druge strane, sve je više ljudi koji su zainteresovani za odmor u selu, za boravak u prirodi i zdravu ishranu koju nudi svaka zlatiborska porodica.
Autor: LZS, naslovna foto TO Zlatibor
Zahvaljujemo se Turističkoj organizaciji “Zlatibor” na saradnji
Tekst je deo medijskog projekta “Skriveni dragulji Zlatibora” koji je sufinansiran od Opštine Čajetina. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
