Ribaševina je selo smešteno u podnožju Jelove gore, niz rečicu Lužnicu sa obe strane. Ovo brdsko-planinsko selo nalazi se 20 km od Užica, u gornjem delu Lužničke kotline. To je poznati voćarski kraj, podesan za stočarstvo i poljiprivredu, a po lepoti bi ovo selo bilo idealno za turizam. Ima šta da ponudi, ali bi trebalo ovdašnji domaćini da tu lepotu dele sa turistima, koji bi uživali u miru, tišini, šetnjama, ukusima ovdašnje kuhinje i prirodnim proizvodima. Isto tako grad već pomaže u infrastrukturi, ali bi dosta pomogli kada bi se oživela kuća prvog akademskog slikara u užičkom kraju Mihaila Milovanovića.
Selo ima nekoliko smeštaja za turiste, spremni da ugoste i gostu pruže pun pansion, u duhu predaka, ali sa savremenim tehnologijama. Starinske kuće, jela spremljena u domaćoj kuhinji svakom gostu će obezbediti pravi odmor i užitak u ukusima. Naravno, sve uz savremene tekovine interneta.
Odmor uz knjigu iz seoske biblioteke
Za one koji žele da se odmaraju uz knjigu, svakako mogu iskoristiti da posete biblioteku u Ribaševini. Ova biblioteka je osnovana kao jedna od knjižnica između dva svetska rata u užičkom kraju i od osnivanja 1926. godine pa do danas neprestano radi sa manim prekidima tokom obnove posle završetka Drugog svetskog rata. Kao knjižni ogranak Narodne biblioteke Užice postala je 1961. godine kada je donet prvi Zakon o bibliotekama. Biblioteka je sada smeštena u prostorijama Mesne zajednice u centru sela, u neposrednoj blizini Osnovne škole „Miodrag Milovanović Lune“. Raspolaže fondom od oko 5.000 knjiga i kao što je uvek bila i danas je centar kulturnog života u selu zahvaljujući brojnim aktivnostima koje organizuje.
Momčilo Lučić, viši knjižničar, dugogodišnji radnik ribaševske biblioteke, došao je do saznanja da su u ovu biblioteku besplatno dolazile knjige iz različitih oblasti od Odeljenja za narodno prosvećivanje pri Ministarstvu prosvete, a tadašnje novine i časopisi od pojedinaca i od Zemljoradničke zadruge koji su bili pretplaćeni na njih.
U ribaševskoj biblioteci se u poslednjoj deceniji u proseku godišnje upiše oko 90 članova. Najbrojnija su deca školskog uzrasta, zaposleni, studenti, poljoprivrednici, penzioneri, nezaposleni. Godišnje se nabavi oko 70 knjiga, a prilikom nabavke teži se da budu zadovoljene potrebe većine korisnika ovog ogranka. U proseku godišnje bude oko 900 poseta, a pozajmi se oko 1.700 knjiga.
Biblioteka u Ribaševini je do 2016. godine radila dva puta nedeljno, utorakom i četvrtkom, ali od tada je zbog znatno smanjenog broja stanovnika rad redukovan na jednom nedeljno – utorkom. Pandemija virusa korona, takođe, ostavila je posledice i na rad ove biblioteke koji se upornošću bibliotekarke Mirjane Dimtrijević Stanković postepeno vraća u normalne tokove.
– Moj početak rada u ogranku u Ribaševini 2019. godine, bio je pun neizvesnosti, ali sam vremenom uvidela koliko je lepo podstaći ljude u toj sredini, a posebno decu, da čitaju. Trenutno imamo 148 upisanih čitalaca od kojih su najbrojniji osnovci, a zatim stariji meštani, stanovnici Lužničke doline – rekla je Mirjana Dimitrijević Stanković.
Pred hramom mnogi događaji
Crkva Svetog Vasilija Ostroškog u Ribaševini je takođe jedno od mesta sa raznim događajima, naročito za vreme verskih praznika. Posetioci mogu da vide sve običaje za Božić, za Uskrs, ali i druge svečanosti.
Gradnja ovog hrama je otpočela 2000. godine, a 2010. godine živopisanje unutrašnjosti koje nastavljeno 2015. godine.
Kuća Mihaila Milovanovića
U Gubinom dolu, zaseoku koje pripada Ribaševini, a koju je smatrao kao svojom rdonom, iako je rođen u susednom selu Gostinici, nalazi se ruinirana “Vila Milovanovića”, kuća je koju je 1930. godine podigao, a zatim i u njoj živeo i stvarao Mihailo Milovanović, prvi akademski slikar u užičkom kraju. Nekada je to bila moderna, a danas samo ruina polomljenih prozora, odvaljenog plafona, urušenog krova i ispucalih zidova, na kojima još piše “Živeo drug Tito”.
Mihaila Milovanovića je rođen u susednom selu Gostinica 1879. godine. U Mihailovim sačuvanim pismima i nekim dokumentima, Mihailo je uvek navodio: Mihailo Milovanović iz Ribaševine kod Užica. Imao je još sedmoro braće i sestara. Njagovo detinjstvo je bilo dosta teško, otac je umro 1888. godine, a majka Nikolija se preudala 1891. godine za Petka Pantića iz Ribaševine i dovela ga na svoje imanje. Mihailo je bio prinuđen da posle završenog drugog razreda osnovne škole, koju je pohađao u Кaranu, napusti dalje školovanje. Služio je kod seoskog gazde, da bi odužio neke majčine dugove. Tri do četiri godine služio je u kafani kod Vojina Đokića u Ribaševini. Кada mu je sve to dojadilo, napustio je selo i sa rabadžijom otišao u Valjevo i završio kamenorezački zanat. U Valjevu je počeo da slika, piše pesme i u lokalnom listu „Podgorje“ ih objavljivao. Posle odsluženja vojske, početkom 20. veka, napustio je Valjevo i otišao u Beograd. Bez uspeha je pokušao da se upiše u Srpsku slikarsku crtačku školu, pa je, kao samouki umetnik, radio portrete pojedinim ličnostima i od toga se izdržavao. Potom je 1904. godine otišao u Nemačku, u Minhen, koji je tada bio jedna od kulturnih prestonica Evrope. Posle jednogodišnjeg besplatnog školovanja u slikarskoj školi Slovenca Antona Ažbea, uspeo je da naredne godine položi prijemni ispit na Likovnoj akademiji, koju je uspešno završio 1909. godine.
Mihailo Milovanović je prvi akademski slikar užičkog kraja, predstavnik minhenske škole u srpskom slikarstvu, najistaknutiji ratni slikar vrhovne komande srpske vojske u oslobodilačkim ratovima 1912-1918. godine. S obzirom da je izučio kamenorezački zanat, bio je dobar i vajar. Pored mnogih spomenika i radova, njegova delo je i spomenik na Кrfu, podignut u slavu palih boraca Drinske divizije.
Bio je odličan guslar i pevač, učestvovao u mnogim nacionalnim manifestacijama. Iza sebe je ostavio i roman u rukopisu „Lendina vodenica“. Jedan je od osnivača Udruženja likovnih umetnika u Beogradu, a u Užicu je osnivač akcionarskog društva „Zlatibor“ za razvoj i unapređenje Zlatibora i prvi predsednik Upravnog odbora. Jedan je od utemeljivača Udruženja Užičana u Beogradu.
Od zarađenog novca u Ribaševini je podigao modernu kuću, u narodu poznata „Vila Milanovića“. Tu je živeo sve do jeseni 1941. godine sa svojom ženom. U kući je imao veliki atelje i u to vreme nastale su slike velikog formata, na nacionalne teme. U toku 1932. godine na konkursu grada Beograda dobio je nagradu za sliku „Noćna borba na Dunavu 1915. godine“. Posle toga je imao dosta izložbi.
Njagov život je prekinut 28. novembra 1941. godine, kada su ga streljali partizani zbog optužbi, koje nikada nisu dokazane, da je bio engleski špijun, petokolonaš i narodni neprijatelj. A Mihailo je bio veliki rodoljub i patriota. Za Srbiju je ratovao u tri rata, spašavao je ljude od okupatora, među kojima i komuniste, jer je odlično govorio nemački jezik. Na Likovnoj akademiji u Minhenu zajedno je studirao slikarstvo sa ocem pukovnika Štokhauzena, koji je igrom slučaja, bio nemački komandant u Užicu 1941. godine. Na jednom partizanskom zboru Mihailo se javno zalagao za zajedničku borbu protiv okupatora, a protiv bratoubilačke borbe, pozivajući partizane i četnike na saradnju i toleranciju.
Slikarov opus čini oko 150 sačuvanih slika, dok su neke stradale u ratovima. Njagove slike danas se nalaze u Vojnom muzeju, u Muzeju grada Beograda, u Muzeju savremene umetnosti i Narodnom muzeju u Beogradu, u Muzeju u Valjevu, u Muzeju Matice srpske u Novom Sadu, u užičkom muzeju, u privatnim kolekcijama.
O tome koliko komunistička vlast nije volela da se govori o Mihailu Milovanoviću, govori i podatak da se njegovo ime nije nigde spominjalo, a njegove slike se nisu nigde izlagale sve do devedestih. Početkom devedestih Užičani su počeli da pišu o Mihailu. Dobrivoje Borčić i КPZ (Borčić je bio direktor КPZ), u oktobru 1997. godine objavio je roman „Lendina vodenica“ od Mihaila Milovanovića, koji je posle 56 godina od nastajanja ugledao svetlost dana. Naredne 1998. godine, kada je КPZ promenilo ime u ART (preduzeće za kulturu i bioskop), ART je objavio monografiju publiciste Đorđa Pilčevića „Akademski slikar Mihalo Milovanović, život i delo 1897–1941.“. U toku 2001. godine preduzeće ART i Narodni muzej u Beogradu objavili su umetničku monografiju „Mihailo Milovanović“, koju je napisao istoričar umetnosti dr Mićo Joavnović iz Beograda. Posle te monografije, u parku ispred Doma vojske, a danas Gradskog kulturnog centra, svečano je otkrivena spomen bista Mihaila Milovanovića, rad akademskog vajara Branka Tijanića. Zatim je održana retrospektivna izložba slika i to prvi put u Narodnom muzeju u Beogradu, a potom u Užicu. U kabinetu gradonačelnika se nalazi Milovanovićeva slika „Moba“, velikog formata. Valjda ta slika može svakog gradonačelnika da podseti na ime Mihaila Milovanovića. Jedino Društvo potomoka ratnika 1904–1918. major Кosta Todorović svake godine na dan konačnog oslobađanja Užica 29. oktobra 1918. godine, polaže cveće i odaje poštu. Takođe, u Ribaševini je nekoliko godina Milica Čolić Šica, amaterska slikarka, organizovala likovnu koloniju i okupljala slikare, a to je, prema nekim mišljenjima, trebao da uradi užički muzej, u kome je 2003. godine otvoren Legat i za koju su dobili najveću muzejsku nagradu Srbije. Međutim, kolonija se poslednjih godina ne održava. Republički odbor Saveza potomoka ratnika Srbije 1912 – 1920. godine, osnovao je likovnu sekciju koja nosi ime „Mihailo Milovanović“ i svake godine organizuju u Domu vojske Srbije u Beogradu republičku izložbu slika članova ove sekcije. Udruženje likovnih umetnika Užice je 1997. godine na svojoj godišnjoj skupštini donelo odluku i usvojilu nagradu Mihailo Milovanović.
O tome šta je navelo Milovanovića da se vrati u Ribaševinu, Đorđe Pilčević je naveo da se ne zna razlog zašto je voleo više Ribaševinu od svoje rodne Gostinice. Pored slikarstva, Milovanović je bio poznati vajar.
– Mihailo Milovanović je od 1926. do 1929. godine sa porodicom živeo u Mladenovcu i za to vreme je uradio spomenik od mermera, visok 4 m poginulim ratnicima Mladenovca 1912 – 1918. i tada je svečano otkriven. Tom otkrivanju spomenika prisustvovali su kralj Aleksandar i kraljica Marija. Posle ovog spomenika, na zahtev opštine i crkvene opštine Mladenovac, u crkvi je uradio ikonostas od mermera, koji je retkost, jer je retkost da se ikonostas u pravoslavnim crkvama radi od mermera. Potom je uradio kompletnu dekoraciju crkve, freske i ostalog. Posle Mladenovca, 1930. godine vratio se u Ribaševinu, gde je napravio svoju kuću sa velikim ateljeom. On je tu uživao sa svojom porodicom. On je bio Solunac, a u Ribaševini, Gostinici i Кaranu je bilo dosta Solunaca. Uveče su se često okupljali kod njega, on je svirao gusle (znao je odlično da ih svira) i svi su pevali. Tokom noći to se čulo u celoj dolini. I njegova žena Vala, Čehinja, svirala je klavir, pa se pevalo. To je bila jedna od retkih kuća u zapadnoj Srbiji koja je imala klavir. Ona ga je donela iz Praga – ispričao je Pilčević o jednom malom delu iz života Milovanovića.
Još 2011. godine tadašnje Gradsko veće, donelo je odluku da se kupi kuća Milovanovića od Ministarstva odbrane, koje je posle konfiskacije raspolagalo tom imovinom. Bilo je reči da će kuća biti obnovljena, što bi predstavljalo pravu atrakciju. Međutim, sada je kuća u toliko lošem stanju, da je pitanje da li je uopšte moguće obnoviti.
“Odzivi Paunu”
“Odzivi Paunu” je najstarija književna manifestacija u užičkom kraju, koja se održave u Ribaševini.
Književna manifestacija „Odzivi Paunu“ ustanovljena je u čast zavičajnog pesnika Pauna Petronijevića, u Ribaševini, Paunovom rodnom selu gde je započeto okupljanje pesnika. Trinaest godina nakon njegove smrti, 12. avgusta 1975.godine, na Paunovom grobu okupilo se 13 pesnika, koji su kazivali svoju poeziju. Dve godine kasnije, sa sedištem u Narodnoj biblioteci u Užicu, osnovan je Književni klub koji nosi njegovo ime, čija je uloga, između ostalog, bila organizacija ove manifestacije. Od 1977, lokalna zajednica poverava „Odzive Paunu“ užičkoj biblioteci, kao kulturnom središtu i čuvaru zavičajnog nasleđa. Prema propozicijama koje je 1988. godine Književni klub „Paun Petronijević“ usvojio, književna manifestacija „Odzivi Paunu“ održava se svake godine s ciljem da se afirmiše književno stvaralaštvo na području Zlatiborskog okruga.
Čuvari tradicije
U Ribaševini se odavnina čuva i neguje tradicija. Zato postoji više pevačkih ženskih i muških pevačkih grupa. Ženska pevačka grupa „Ribaševke” poznate su što istrajno neguje izvornu pesmu užičkog kraja. Prvi put su nastupile 1939. godine, u Oficirskom domu u Beogradu, na zabavi Udruženja Užičana. Grupu je organizovao i vodio slikar Mihailo Milovanović. Od tada sa manjim prekidima ova pevačka grupa nastupa do današnjih dana. Nastupale su u svim republikama bivše SFRJ i u inostranstvu. Snimile su longplej ploču sa izvornim pesmama. Napravile su nekoliko snimaka za Radio Beograd za fonoteku u kojoj se čuvaju najznačajniji izvorne pesme. Učestvovale su u dokumentarnim filmovimaa, a nagrađena je Zlatnom značkom Kulturno prosvetne zajednice Srbije “za očuvenje izvorne muzike”.
Tu je i muška pevačka grupa “Srpski božuri”, koji takođe imaju snimljene albume.
U njihovom izvođenju takođe se može uživati na seoskim manifestacijama u Ribaševini.
I konji da se ne zaborave
Jedna od zanimljivih događaja u Ribaševini je kada počinje sezona oranja. Radio televizije Srbije je napravila reportažu o Milošu Čančerivuću i njegovim prijateljima i komšijama, koji se svake godine okupljaju, pa i pored savremene mehanizacije koje poseduju, započinju oranje konjima.
– Mi se već nekoliko godina ovako družimo, čisto iz ljubavi, već je to prešlo na mašine, ali da ne dođu konji u zaborav mi se iskupljamo ovako drugarski da pomognemo jedni drugima i tako – rekao je tada Miloš Čančarević.
I dogovor je pao, a u Ribaševini je, kažu, data reč vrednija od potpisa. Zato su se i ljubitelji konja obavezali da će u narednih 100 godina nastaviti da neguju stare zanate i druženja.
Ribaševina ima šta da ponudi turistima. Ako se šetate kroz ovo selo i uz reku Lužnicu, možete se naići na stare Vulovu i Mikinu vodenicu, a na Matijevića brdu je sjajan vidikovac.
Autor: LZS
Tekst je deo medijskog projekta “Užička sela imaju potencijala za razvoj seoskog turizma” koji je sufinansiran od Grada Užica. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
