Zamerka da je Zlatibor postao previše urban ne stoji. Pod objektima, prema rečima predsednika opštine Čajetina Milana Stamatovića, na Zlatiboru se nalazu ukupno 1,4 posto površine ove planine.
Pored toga na teritoriji opštine Čajetina, tačnije na Zlatiboru nalazi se deo parka prirode „Zlatibor“, prve kategorije – zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja. Prostire se na najvećim delom na Zlatiboru, a zahvata deo teritorije Užica, Nove Varoši i Priboja. Njegova površina je 41.923,26 ha. Ovim dobrom upravlja “Srbija šume”. Ovaj deo Zlatibora je još jedan razlog da opština Čajetina postane prva ekološka opština u Srbiji.
Zlatibor je planina koja se geografski nalazi u jugozapadnoj Srbiji. Na blagoj zatalasanoj planinskoj površini uzdižu su blago zaobljeni vrhovi Tornika, Čigote i Murtenice. Najveći deo zauzima travnata visoravan, sa nepreglednim pašnjacima i manjim skupinama stabala belog i crnog bora, ispresecana plitko usečenim dolinama potoka i reka, ograničena uzvišenjima, oštrih, izlomljenih planinskih formi sa dubokim dolinama i velikim terenskim nagibima, uglavnom pod šumskom vegetacijom.
U aktu zaštite zapisano je da se u reljefu Zlatibora nalazi 32 geomorfološka objekta geonasleđa od kojih se mogu izdvojiti atraktivne klisure Uvca, Кrvavca i Griže, kao i prerast u Dobroselici. Na Listi objekata hidrološkog nasleđa Srbije nalaze se 3 objekta: reka Crni Rzav, vodopad i slapovi na Gostiljskoj reci i tresava Bijele vode.
Koliko je živi biljni i životinjski svet raznovrstan govoer i sledeći podaci:
– 1.044 vrsta biljaka – od kojih 266 ima nacionalni i međunarodni značaj, 34 vrste su u kategoriji strogo zaštićenih, a 112 u kategoriji zaštićenih vrsta,
– 98 vrsta dnevnih leptira,
– 18 vrsta vodozemaca i gmizavaca,
– 154 vrsta ptica i
– 38 vrsta sisara.
Flora
Kako navodi Zavod za zaštitu prirode među prepoznatljivim biljnim vrstama su stare, reliktne vrste: devet jugovića, vetrogon i bršljan). Dominiraju autohtone šume crnog bora i mešovite šume crnog i belog bora. Značajno je prisustvo strogo zaštićene vrste – munika. Autohtone šume crnog bora i mešovite šume crnog i belog bora koje prekrivaju padine Zlatibora svrstane su u prioritetna Natura 2000 staništa. Kao značajna šumska područja izdvajaju se Murtenica, Tornik i Čavlovac. Prisutne su i strogo zaštićene vrste munike (10 stabala je otkriveno na Zlatiboru), zaštićene vrste klokočika, dren, hajdučka oputa i breza. Stabla munike su impozantnih dimenzijai dostižu visino do 35 metara, a stare su nekoliko stotina godina. Prvi nalaz munike na Murtenici dao je Josif Pančić daleke 1887. godine, kada su otkrivena samo dva stabla. Sadašnjih 10 stabala je pod strogom zaštitom i ne smeju se uništavati.
Leptiri
Zbog velikog bogatstva i raznovrsnosti područje Zlatibora uvršteno je u odabrana područja za dnevne leptire. Među predstavnicima iz reda leptira najbrojnije su visokoplaninske vrste stepskih i livadskih staništa. Pored direktno ugroženih vrsta izdvajaju se one kojima je ovo područje granica areala, što ukazuje na važnost zaštite njihovih staništa. Takve su: Pontia daplidice (Linnaeus, 1758) – zapadna granica areala i Colias hyale (Linnaeus, 1758) – južna granica areala (Pieridae). Izdvojena je i jedna južnobalkanska vrsta, Lycaena candens (Herrich-Schaffer, 1844) (Lycaenidae). Nepohodno je pomenuti i Quercusia quercus (Linnaeus, 1758) (Lycaenidae) isključivo monofagnu vrstu koja naseljava hrastove šume, stoga predstavlja osetljivu vrstu.
Vodozemci
Herpetofaunu čini 19 vrsta (što čini 38,30% od ukupnog broja vrsta koje naseljavaju teritoriju Republike Srbije) i to 8 vrsta vodozemaca (šareni daždevnjak, obični mrmoljak, žutotrbi mukač, obična krastača, zelena krastača, gatalinka, šumska žaba i zelena žaba) i 11 vrsta gmizavaca (slepić, zidni gušter, livadski gušter, kratkonogi gušter, zelembać, belouška, ribarica, stepski smuk, obični smuk, smukulja i poskok). Sve vrste herpetofaune, osim zidnog guštera i zelembaća, imaju određeni zaštitni status na nacionalnom nivou.
Ptice
Na Zlatiboru, području od izuzetnog značaja za ptice, zabeleženo je prisustvo 154 zaštićene vrste (42% od svih do sada registrovanih vrsta u Srbiji), od toga 127 strogo zaštićenih i 27 zaštićenih vrsta) od kojih 19 ima status lovne divljači. Područja od najvećeg značaja za ornitofaunu su: klisure reka Uvac, Dobroselica, Katušnica i Kamešine, kao i vrhovi Čavlovac, Murtenica, Tornik i Gruda. Posebno značajne vrste ptica su iz grupe grabljivica (suri orao, sivi soko, orao zmijar, beloglavi sup, crni lešinaar), zatim leštarka, kamenjarka, prdavac, šumska šljuka, a pretpostavlja se i širenje populacije velikog tetreba sa Tare, preko Šargana i Viogora na Zlatibor.
Sisari
Na području stalno ili povremeno živi oko 38 vrsta sisara (što trenutno čini 40% vrsta, koje su do sada na bilo koji način registrovane na teritoriji Republike Srbije), najviše glodara (13 vrsta), zatim zveri (12 vrsta, od kojih su tri pod strogom zaštitom: vidra, mrki medved i šareni tvor) i bubojedi (9), a od slepih miševa za sada su konstatovane samo tri vrste. Tus u još srna, divlja svinja, vuk…
Ribe
U ihtiofauni područja evidentirano je 19 vrsta riba od kojih su dve strogo zaštićene (vijunica, linjak) i 13 je u kategoriji zaštićenih. Nekoliko vrsta nisu autohtone za vode Zlatibora već su unete poribljavanjem u Ribničku akumulaciju i pojedine vodotoke (linjak, deverika, bucov, som, šaran, skobalj, mrena, bodorka).
Hidrološko bogatstvo
O hidrološkom bogatstvu i raznovrsnosti područja svedoči značajan broj reprezentativnih vodnih pojava: reka, jezera, vodopada, slapova i izvora. Jedno od najvrednijih područja je dolina reke Uvac sa brojnim dolinskim meandrima, čije su vode, prema postojećim indikatorima, u prvoj klasi kvaliteta. Osnovu rečne mreže zaštićenog područja čine tokovi Crnog Rzava, Katušnice i Uvca sa sistemima svojih pritoka. Na listi objekata hidrološkog nasleđa Srbije – najznačajnijih vodenih pojava naše zemlje, nalaze se tri objekta: Crni Rzav, vodopad i slapovi na Gostiljskom potoku i Tresave Bijele vode.
Crkve i manastiri
Posebnu lepotu i prepoznatljivost zaštićenom području daje tradicionalni način života i duhovnost starovlaške oblasti. Osnovnu vrednost predstavljaju utvrđena nepokretna kulturna dobra: crkva brvnara u Donjoj Jablanici, crkva brvnara u Dobroselici i manastirki kompleks Uvac, kao i nekoliko evidentiranih kulturnih dobara.
Zbog svega što Zlatibor poseduje može se reći da on pruža idealne uslove za razvoj zdravstvenog, sportsko-rekreativnog, kongresno-poslovnog, lovnog, tranzitnog i seoskog turizma, a područje Parka prirode u daljem turističkom razvoju igra izuzetno važnu ulogu.
Da bi se ugrožene vrste zaštitile od daljeg ugrožavanja naročito njihovih staništa, kroz Akcioni plana za biodiverzitet predviđene su kratkoročne i dugoročne akcije koje će opština Čajetina, u saradnji sa drugim zainteresovanim stranama, preduzimati u rešavanju ovog prioriteta.
Razvoj svesti o značaju očuvanja biodiverziteta Podizanje svesti o značaju biodiverzitea i uslugama ekosistema ima ključnu ulogu u očuvanju značajnih staništa i vrsta. Samo edukovano stanovništvo i posetioci, korisnici usluga ekosistema, mogu pozitivno uticati na očuvanje i održivo korišćenje biološke raznovrsnosti.
Autor: LZS, Naslovna foto: TO Zlatibor
Zahvaljujemo seTO Zlatibor na saradnji.
Tekst je deo projekta – Čajetina, prva ekološka opština u Srbiji: „OKOLINA ČISTA ZA MILION TURISTA“. Projekat sufinansira Opština Čajetina.
